4.1
Ordenen = het indelen in groepen op basis van hetzelfde kenmerk
Organismen kunnen we indelen in 4 rijken:
|
|
Bacterie |
Schimmel |
Plant |
Dier |
|
Aantal cellen |
1 |
1 of meercellig |
1 of meercellig |
1 of meercellig |
|
Celwand? |
Ja |
Ja |
Ja |
Nee |
|
Celkern? |
Nee |
Ja |
Ja |
Ja |
|
Grote vacuole? |
Nee |
Ja |
Ja |
Nee |
|
Bladgroenkorrels? |
Nee |
Nee |
Ja |
Nee |
Functie bladgroenkorrels = fotosynthese
Organismen behoren tot 1 soort als ze samen vruchtbare nakomelingen kunnen voortbrengen
Binnen een soort komen rassen voor (bijv. hondenrassen)
4.2 Bacteriën
- Sommige bacteriën noemen we bacillen
- Sommige bacteriën hebben zweepharen om voort te bewegen
- Bacteriën planten zicht voort d.m.v. deling
- Veel bacteriën ruimen dode resten van organismen op en zetten dit om in nuttige voedingsstoffen
- Bacteriën kunnen een infectie veroorzaken (bijv. cholera, longontsteking, tuberculose)
- Sommige bacteriën maken voedsel: o.a. yoghurt en zuurkool
Antibiotica (bijv. penicilline) kan bacteriële infecties bestrijden
4.3 Schimmels
Eencellige schimmel:
- Gist
- Voortplanting d.m.v. deling (snoert blaasje af)
Veelcellige schimmels:
- Bestaan uit schimmeldraden
- Voortplanten d.m.v. sporen
- Sporen soms in een speciaal orgaan, de paddenstoel (= voortplantingsorgaan)
Functies schimmel:
- Dode resten organismen afbreken (en voedsel bederven)
- Veroorzaken ziektes
- Sommige schimmels maken antibiotica
- Voedsel maken: brood, bier, wijn (alle drie met gist), schimmelkaas of als hele schimmel (champignon)
4.4 Planten
Afdeling |
Wieren (algen) |
Sporenplanten |
Zaadplanten |
||
|
Aparte wortels, stengels en bladeren? |
Nee |
Ja |
Ja |
||
|
Bloemen? |
Nee |
Nee |
Ja |
||
|
Bevat de volgende groepen: |
Eencellige wieren |
1) Mossen |
1) Naaktzadigen |
||
|
Voorbeelden: |
Eencellige: boomalg |
|
Naaktzadige: den, spar, conifeer |
4.5 Dieren
Afdelingen dierenrijk ingedeeld op basis van:
- Skelet
-
- Geen skelet
- Inwendig skelet (wervelkolom, inwendige schelp)
- Uitwendig skelet (schelp, huisje, pantser insect)
- Symmetrie = een voorwerp is in twee gelijke helften te verdelen
-
- Tweezijdig symmetrisch
- Veelzijdig symmetrisch (= straalsgewijs of radiaal symmetrisch)
- Asymmetrisch/niet-symmetrisch
8 afdelingen dierenrijk:
Eencelligen |
Asymmetrisch |
Bijv. amoebe en pantoffeldiertje |
|
Sponzen |
Asymmetrisch |
Bijv. badspons |
|
Holtedieren |
Veelzijdig symmetrisch |
Bijv. kwal, zeeanemoon |
|
Wormen |
Tweezijdig symmetrisch |
Bijv. lintworm, spoelworm en regenworm |
|
Weekdieren |
Tweezijdig symmetrisch |
Bijv. mossel, slak, inktvis |
|
Geleedpotigen |
Tweezijdig symmetrisch |
4 groepen: duizendpoten, spinachtigen, insecten en kreeftachtigen |
|
Stekelhuidigen |
Veelzijdig symmetrisch |
Bijv. zee-egel, zeester |
|
Gewervelden |
Tweezijdig symmetrisch |
5 groepen: vissen, reptiel, amfibie, vogel en zoogdier |
4.6 Eencelligen
Amoebe:
- Kan van vorm veranderen > cytoplasma stroomt richting uit en vormt zo schijnvoetjes
- Met schijnvoetjes ook voedsel sluiten > ontstaat voedingsvacuole (verteert het voedsel)
- Onverteerde resten worden verwijderd via het celmembraan
- Leeft in water
Pantoffeldiertje:
- Celmembraan bevat trilhaartjes om voort te bewegen
- Bevat celmond (instulping in cel) om voedsel op te nemen en voedingsvacuole te vormen. Celanus om onverteerde resten te verwijderen
4.7 Geleedpotigen
Poten zijn geleed = opgebouwd uit kleine stukjes/leden
Het lichaam is gesegmenteerd = opgebouwd uit stukjes/segmenten
4 groepen:
- Duizendpoten: elk segment bevat poten
- Kreeftachtigen: 10 of meer poten (o.a. garnaal, kreeft, krab)
- Spinachtigen: 8 poten
- Insecten: 6 poten
Lichaam insect bestaat uit 3 segmenten:
- Kop > ogen en voelsprieten
- Borststuk > poten en evt. vleugels
- Achterlijf
4.8 Gewervelden
Bevatten wervelkolom met wervels
|
|
Huid |
Temperatuur |
Ademhaling |
Voortplanting |
|
Zoogdieren |
Haar |
Warmbloedig |
Longen |
Levendbarend |
|
Vissen |
Schubben |
Koudbloedig |
Kieuwen |
Eieren zonder schaal |
|
Reptielen |
Droge schubben |
Koudbloedig |
Longen |
Eieren met leerachtige schaal |
|
Vogels |
Veren |
Warmbloedig |
Longen |
Eieren (kalkschaal) |
|
Amfibie |
Slijmachtige huid |
Koudbloedig |
Jong: kieuwen en huid |
Slijmachtige eieren |
Warmbloedig: lichaamstemperatuur is constant
Koudbloedig: lichaamstemperatuur is gelijk aan de omgeving
4.9
Determineren = het op naam brengen van een organisme